donderdag 27 maart 2014

Onkruid op tafel: Daslook

Vanaf eind februari begint het te kriebelen. Ik loop naar de tuin en kíjk de lichtgroene sprietjes zowat uit de grond. Er groeit al vanalles: speenkruid, brandnetel, dovenetel, maar ik zoek dat ene welriekende plantje dat mijn lentegevoel compleet maakt. Daslook, ook Allium ursinum genoemd. De soortnaam ursinum is afgeleid van Ursus (beer) en betekent " van de beren". De naam is ontstaan door het oude bijgeloof dat beren na hun winterslaap zich eerst aan deze plant tegoed deden.

Toen ik in de stad woonde en het hele groene gebeuren letterlijk nog wat ver van mijn bed was, liep ik wel eens door het Flevopark en daar kon het dan zo lekker ruiken. Een licht zoete uiengeur die het hele park leek te vullen. Wist ik veel dat de bodem van het hele park bedekt wordt door Daslook? Het plantje staat op de rode lijst, dus officieel mag je het niet plukken. Maar hoe erg kan het zijn om een paar bolletjes van de honderdduizenden uit te steken en die verder te laten groeien (noem het gerust 'woekeren' want daslook blijkt een snelle groeier) in mijn eigen achtertuin? Zo gezegd zo gedaan, met een licht knagend schuldgevoel, dat wel. En nu, twee jaar later wordt mijn eigen gazonnetje (onder de bomen, Daslook houdt van schaduw) zowat overgenomen door de Daslook. Ergens begrijp ik dus niet zo goed waarom dit zalige groentje op de rode lijst staat...

"Eet daslook in maart en in april prei, dan is men het hele jaar doktervrij." Wat blijkt? Tijdens de opleiding kruidengeneeskunde leer ik dat het ook een heel gezónd kruidje is. Lekker én gezond, wat wil een mens nog meer. In maart staat dus met vaste prik een potje daslookpesto op tafel. Tot het plantje in april gaat bloeien kun je de bladeren eten. Daarna zijn de bloemen heerlijk door de salade. Na de bloei laat ik de plant met rust. Ze is minder lekker, en mag dan zichzelf voeden, zodat ik er volgend jaar weer van kan genieten.

Ik ben niet de enige die verliefd is op Daslook. Hier http://liesjeinluilekkerland.blogspot.nl/2013/03/daslook.html vind je een recept voor Asperges met Daslook. En hier http://ecolonie.org/eco/nl/meewerken/projecten_en_ideen/plant_van_de_maand_daslook_-.php vind je een recept voor de daslookwijn van Maria Treben én een recept voor daslookpesto. 

Daslook wordt al  heel lang gewaardeerd als geneeskrachtig kruid. Het heeft bijna dezelfde eigenschappen als knoflook, maar het is nog geneeskrachtiger. De plant werd in 1608 door de Vlaamse botanicus Dodonaeus beschreven in zijn "Cruydenboeck”. Ook Maria Treben beschrijft de plant in het boek "Gezondheid uit de apotheek van God”. Daslook is zeer geschikt in een zuiveringskuur in het voorjaar -én helpt chronische huidziektes te bestrijden- door de bloedreinigende eigenschappen. Gebruik de bladeren vers omdat zij hun geneeskracht bij het drogen verliezen. Daslook bevordert de spijsvertering en kan verlichting geven bij een opgeblazen gevoel. Ook mensen met een hoge bloeddruk en verharding van de slagaderwand (sclerose) kunnen baat hebben bij daslook. Wormen verdwijnen na enige tijd door het gebruik van daslook. http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/108279-de-geneeskracht-van-daslook.html

Hoe weet je nu dat je de juiste plant te pakken hebt, want uiterlijk lijkt Daslook wel wat op Lelietje van dalen en Herfststijlloos. Allereerst heb je de geur. Als je aan het versgeplukte blad ruikt, kun je niet om de uiengeur heen. Daarnaast het seizoen. Daslook kun je plukken in maart, de bloem in april. Lelietje van dalen vormt blad in april en bloeit in mei. Herfststijlloos pas in het najaar. Lelietje van dalen groeit duidelijk met meer bladeren vanuit een stengel, terwijl Daslook voor elk blad een dunne stengel heeft.

Vind je het toch spannend om zomaar een plant te plukken en op te eten? Volg dan de workshop 'Koken met onkruid' op 19 april op Boerderij Achtervennen in Ilpendam. Tijdens de workshop leer je minstens 20 eetbare planten kennen waarvan je dacht dat het onkruid was. Deze lenteworkshop staat in het teken van de voorjaarsreiniging. http://www.boerderijachtervennen.nl/#!workshops/c11nw


de eerste sprietjes komen boven begin maart
bloei begin april

de bloemen zijn eetbaar, je kunt er kruidenboter mee maken of een salade versieren

let op: bärlauch (daslook) lijkt op twee giftige planten: lelietje van dalen en herfststijlloos


zondag 16 maart 2014

Tomaten zaaien volgens de kosmoskalender

Eerder heb ik al paprika, peper en aubergine gezaaid. Volgens de zaaikalender is het de hoogste tijd voor tomaten. Die heb ik niet vandaag gezaaid (ik loop een beeeeeetje achter met bloggen...) maar op een 'vruchtdag'. Ik werk namelijk niet alleen met een teeltplan, ik heb ook een kosmoskalender. Wist je dat de maanstand van invloed is op de groei van gewassen? Eigenlijk logisch want ook het (grond)water wordt door de maan beïnvloed, net als bij eb en vloed. Daarom doen bloem-, vrucht-, zaad-, blad- en bol/stengelgewassen het beter als je ze zaait of plant in de periode van wassende maan en wortel- en knolgewassen in de tijd van afnemende maan.

De Duitse Maria Thun onderzocht de invloed van maanstand ten opzichte van de dierenriem door jarenlange proeven met onder meer de teelt van radijs. Zij verzamelde haar resultaten in 1963 in een zaaikalender met richtlijnen voor de goede momenten om de diverse gewassen te zaaien of poten. Ze benoemde de vier soorten van gewassen als bladgewassen (zoals sla en prei), wortelgewassen (ook knollen en rapen), vruchtgewassen (peulen, tomaten) en bloemgewassen. Deze corresponderen met de beelden van water, aarde, lucht en vuur. Zo wijst in de theorie van Thun de stand van de sterren de ideale zaaimomenten aan. 

Maria Thun leeft niet meer, elk jaar wordt de zaaikalender van Thun samengesteld door Hesperia  http://www.hesperia.nl/ Ook Guurtje Kieft maakt elk jaar een kalender in de vorm van een agenda http://www.dezonnetuin.org/Boekuitgaven%20van%20Guurtje%20Kieft.html 
Op http://www.mooiemoestuin.nl/tuinieren-overig/tuinieren-met-de-kosmosagenda/ vind je een -gratis!- heel eenvoudige kosmoskalender met uitleg van Diana. Dit is de kalender die ik zelf ook gebruik. De kalender van Guurtje Kieft is een stuk ingewikkelder. Volgend jaar wil ik wel proberen met de kalender van Guurtje te werken, want die is wel een stuk preciezer dan de kalender van Diana.

Hoogste tijd dus voor de tomaten. Die worden warm opgekweekt. Binnen, achter glas bij een temperatuur van rond de 20 graden en zoveel mogelijk licht. Ik heb 25 verschillende soorten tomaten verzameld, in bijzondere kleuren en vormen, of met bijzonder goede smaak of oogst. Van elke soort heb ik ongeveer 10 zaden gezaaid. Ik ben benieuwd hoeveel er uiteindelijk opkomt... de meeste tomaten kiemen in een week, dus nog een paar dagen geduld. Hier kun je alles lezen over de opkweek van tomaten: http://www.mooiemoestuin.nl/groenteteelt/vruchtgewassen/tomaat/

lekker in het zonnetje zaaien. wie had dat kunnen denken, half maart?!

ik zaai heel precies. ook omdat ik van sommige soorten maar 10 zaden heb.

alle tomatenzaden gezaaid. tien zaden per soort, 25 soorten. 250 planten. zou dat passen op 200 m2?
 

"Aals die booodem goed ies..."

"...ies die hele pizza goed".
Ook goed tuinieren begint bij de bodem. De bodem is de basis van alles. Kijk maar eens naar de oude en wijze culturen die de bodem 'Moeder Aarde' noemen. In een paar jaar tijd ben ik -sinds ik me wat serieuzer bezighoud met tuinbouw- de bodem gaan zien als een levend organisme.

Eigenlijk klopt dat niet helemaal. De bodem leeft natuurlijk niet echt. Maar er leeft wel vanalles in de bodem; het bodemleven. Om je een indruk te geven: één kubieke meter grasland kan honderden miljoenen bacteriën, duizenden protozoa en honderden meters schimmeldraden, honderden nematoden, mijten, andere insecten (wormen, duizendpoten, kevers) en ook grote hoeveelheden aan andere microben en grotere organismen bevatten. Het gewicht per hectare kan op een vruchtbare grond zo’n 20.000 kg bedragen. Bacteriën en schimmels vormen ongeveer 80% van dit gewicht.

Bodemleven speelt een rol bij de afbraak van organische stof (decompositie), de opbouw van stabiele organische stof (humificatie), het vrijmaken van voedingsstoffen uit organische stof (mineralisatie) en bij de opbouw van bodemstructuur. Bodemleven bestaat onder andere uit microflora (zoals bacteriën en schimmels) en fauna (zoals aaltjes, mijten en wormen). Goed bodemleven is een voorwaarde voor een goede bodemkwaliteit.  http://www.bodemacademie.nl/documenten/67.pdf

In mijn moestuin heb ik dit jaar niet gespit. Het bodemleven dat van belang is voor de plant zit in de bovenste twintig centimeter. Bij spitten leg je precies die twintig belangrijke centimeters aarde omgekeerd terug. Je keert de grond en zet daarmee de wereld van het bodemleven op z'n kop. De andere tuinen om mij heen hebben allemaal gespit en frezen in het voorjaar de grond lekker los. Dat levert op het zicht en voor het gevoel een mooie fijne grond op om in te zaaien, maar het bodemleven is van slag (op z'n kop) en wat er bij frezen met het bodemleven gebeurt, lijkt me al helemaal niet fijn. http://www.biobudget.nl/tip/waaromspittennietnodigis/

Het klinkt misschien raar, maar ik werk graag samen met het bodemleven. Het zorgt bijvoorbeeld dat de compost en mest die ik opbreng omgezet wordt zodat de planten het kunnen opnemen. En het leger van wormen zorgt dat de grond wordt omgespit en maakt de bodem luchtig. Na de winter haal ik het onkruid (dat er gedurende de winter voor heeft gezorgd dat de voedingsstoffen niet uit de grond zijn gespoeld) met de hand weg, beetje harken en mijn grond is zaaiklaar.

Bovendien ben ik ervan overtuigd, dat wanneer ik ervoor zorg dat het bodemleven 'gezond' is (dat er een bepaalde harmonie of balans is in deze bodemwereld) dat ook mijn planten gezond zullen zijn. Daarom ben ik er zuinig op. En dat betekent dat ik niet spit of frees. Ik probeer het bodemleven zoveel mogelijk met rust te laten. Maarja, ik heb makkelijk praten met mijn 3x200 vierkante meter. Zodra je op iets grotere schaal groenten teelt is aan het frezen van de grond bijna niet te ontkomen.

worteldag vandaag dus alleen gewassen die een vrucht onder de aarde maken heb ik gezaaid. ui, radijs, wortel(peterselie)

je ziet hoe mooi rul de grond is. prima om te zaaien. ik maak geultjes, zaai (heel zuinig) en strooi wat compost in het geultje zodat ik de zaadjes met een dun laagje aarde bedek. dan druk ik de aarde zachtjes aan en giet ik wat water in de geultjes

de laatste boerenkool geoogst. ik heb van elke kleur twee mooie planten laten staan om straks het zaad te oogsten

zaterdag 8 maart 2014

Het zaaien is begonnen

Ik ben er een beetje laat mee, maar heb gister, op 6 maart in de ochtend de paprika, peper, aubergines en bosaardbeien gezaaid. Netjes op een vruchtdag van de biologisch dynamische zaaikalender. (zie http://www.mooiemoestuin.nl/tuinieren-overig/tuinieren-met-de-kosmosagenda/ voor uitleg en een hele handige zaaikalender). De peper- en paprikazaden heb ik voorgeweekt, zodat ze sneller kiemen. Ik heb heel precies een zaadje per potje neergelegd en bedekt met een beetje potaarde. Ze staan in de verwarmde schuur, waar het ongeveer 14 graden is en ze staan voor het raam zodat ze maximaal licht vangen. De bosaardbei zaadjes (die minuscuul klein zijn) heb ik in vier ronde bakjes gezaaid. Drie rode en een gele soort. Het grote voordeel van gele aardbeien is dat de vogels ze niet opeten.

Ik heb nog steeds mijn echte teeltplan niet af. Wel heb ik de zaaikalender van alle groenten hangen plus de maankalender. Gister was ik jarig en kreeg ik van de moestuin nog een flinke oogst kado.

de bosaardbeitjes. lichtkiemer dus de zaden worden nauwelijks bedekt met aarde, ik heb er wat dun gruis overheen gezeefd

de paprika- en peper-zaden heb ik voorgeweekt. in elk bakje ligt een zaadje, dit is voor ik de zaadjes met aarde heb bedekt

in totaal drie bakken met 120 plantjes. pffft. gelukkig is de kas groot genoeg
venkel, borage (blauwe bloem) biet, prei, paarse dovenetel, palmkool, spruitkool, rucola en snijbiet uit de moestuin
Oja, van de week heb ik ook de tuinbonen in een bakje met potgrond gedaan. Die beginnen al een beetje te groeien. Ik had met het zonnige weer het bakje buiten staan, maar de vogels zijn zo dol op de jonge plantjes, dat ze ze zelfs uit een bakje pikken. Nu staan ze weer veilig binnen. Met een paar dagen, als de planten wat groter zijn mogen ze naar buiten in de volle grond. Ik heb vliesdoek gekocht om ze dan tegen vogelvraat te beschermen. Al zou de wat grotere plant ook minder aantrekkelijk voor ze moeten zijn.

zondag 2 maart 2014

Fermenteren met Edwin

Fermentatie verandert een organische stof (zoals groente, fruit, graan, melk, vis, vlees en peulvruchten) onder invloed van schimmels of bacteriën. Voorbeelden van gefermenteerd voedsel zijn zuurkool, azijn, yoghurt, droge worst, zwarte thee, koffie, wijn en bier. Door dit proces van fermentatie kan je de houdbaarheid van voedsel enorm vergroten. Ook verandert of verbetert de smaak.

Fermenteren was in het koelkastloze tijdperk dé manier om voedsel te verduurzamen. Kool en melk veranderden in zuurkool en yoghurt door ze aan te zuren. Hierdoor bleven rottingsbacteriën buiten de deur. Aanzuren doe je met melkzuurbacteriën. Zuurkool en yoghurt kun je nog steeds kopen in de supermarkt, maar die zijn gepasteuriseerd (verhit) om bacteriën te doden. Daarin leeft niets meer, net zomin als in zilveruitjes en augurken. Die zijn ingelegd met azijn en wat suiker om het minder zuur te maken. Wie echte (zelf)gefermenteerde groente eet, weet niet wat hij proeft: minder zuur en veel meer smaak.
Fermentatie betekent dat melkzuurbacteriën de van nature aanwezige suikers omzetten in melkzuren. Of dat gisten suikers in koolzuren omzetten, of zoals bij bier, in alcohol.


Ik ben op bezoek bij Edwin Flores op zijn 'Casa Forresta', een stuk grond van 1.5 hectare met twee houten hutten, een moestuin, fruitbomen en een veestapel die varkens en ganzen telt. Edwin is een autoriteit op het gebied van paddenstoelen en ook van fermenteren weet hij veel. Bij binnenkomst staan heel veel verschillende hapjes op tafel. Allemaal gefermenteerd! "Ruim 30% van al ons eten is gefermenteerd. Alleen hebben we dat niet zo door" zegt Edwin. In sneltreinvaart wordt alles geproefd en voorzien van kort commentaar. Het duizelt me. Er zijn verschillende manieren van fermenteren, en bij Edwin loopt alles door elkaar. Zolang het maar een goede smaak oplevert. Zijn zelfgemaakte worstjes van eigen zwijn doen dat zeker. De kimchi vind ik minder smakelijk. De kefir daarentegen is zalig, stiekem schenk ik een tweede glas in. Ik laat het allemaal maar over me heenkomen. "Fermenteren is rotten. Normaal gesproken levert dat rommel op. Blauwgroene schimmel die etenswaar oneetbaar maakt. Laat je het gecontroleerd rotten, dan heet het fermenteren en levert het een smaakvol en houdbaar product op.""Eigenlijk is fermentatie een proces om de smaak te verhogen. Japanners noemen dit umami, de vijfde smaak"

Zelf zuurkool maken lijkt kinderlijk eenvoudig. Het is wel een precies werkje. Je moet de kool -of andere groente- eerst pekelen en dan twee dagen op kamertemperatuur laten gisten. Dan twee weken verder fermenteren en vervolgens nog vier weken koel laten staan. We proeven ook zuurkool van onkruid, zoals kliswortel of bladmosterd. Aan het eind van de workshop krijgen we allemaal een 'skoobie' mee. Dat is een een dikke gelatine-achtige, glanzende paddenstoelvlechtwerk-membraan, die een symbiose van gistcellen met verschillende bacteriën vormt. Je kunt er kombucha mee maken. 

En ik win een zuurdesem. Dat is een rijsmiddel voor brood dat wordt gemaakt zonder toevoeging van bakkersgist. Eigenlijk is het een vorm van 'wilde' fermentatie, omdat je de gisten die in de omgeving zijn vangt in je deeg (simpel gezegd laat je je deeg 'zuur' worden)
Ik ben geen groentje op het gebied van zuurdesem. Eerder nam ik een mooi desem mee uit Spanje, wat me jarenlang goed gerezen en smakelijke broden opleverde. Tot het sneuvelde en ik het moest doen met de zuurdesembroden uit de winkel. Een desem met wilde gisten uit Ilpendam wilde maar niet lukken. Dus heb ik mijn hoop gevestigd op de wilde gisten uit Ressen. En het blijkt een goede gist. De broden die ik ermee bak (een noten-vruchten brood van roggemeel en een speltbrood met pitten en zaden) zijn goed gerezen en smaken prima.

Omdat ik op de workshop zo enthousiast ben over de smaak van kefir, ga ik thuis meteen op zoek. Waar vind je zoiets? Op facebook, blijkt later. Een vriendin meldt in een bericht dat haar kefir het zo goed doet en ik trek de stoute schoenen aan en vraag haar om wat korrels. Een paar dagen later komt het goedje per post binnen. Ik ga meteen van start met gember, abrikoos, sinasappel, citroen en wat biologische bruine suiker. Twee dagen later giet ik het gouden vocht in een fles met beugelsluiting. Met een beetje vlierbloesemsiroop is het een godendrank. En nog goed voor mijn darmflora ook!

alle hapjes op tafel bij edwin floris

casa foresta is houtgestookt en staat vol met spannende potten en flessen

het noten-vruchtenbrood van het zuurdesem van edwin is prima gerezen

van marjan krijg ik een flinke hoop prachtige kefirkorrels

op een rijtje: kombucha, kimchi, kefir en zuurdesem